KEROBIA: "Asteroideek norabide zuzenean kolpatzen dute lurra"
Kerobia izan da azken urteotan euskarazko musikak eman didan ezustekorik handiena. Hasieratik melodiak sortzeko gaitasun harrigarria erakutsi zuten, eta diskoz disko euren estiloa aldatzen joan ziren, pittin bat sofistikatuz agian, sintetizadoreei geroz eta garrantzia gehiago emanez, beti ere estilo pertsonal ilun eta malenkoniatsu bati eutsiz. Kanta honi despedida kutsua dario, eta zaleek ongi ulertzen duten klabean, taldearen ibilbidea jorratzen du. Kantu honen ondoren zaila zen taldeak aurrera segiko zuela pentsatzea, baina azken disko bat plazaratu zuten.
ITOIZ: "Tximeleta reggae"
Askorentzat euskaraz inoiz izan den pop talderik onena, eta zerrenda honetatik aparte uztea ezinezkoa da Itoiz. Euren diskografian ere, diskotik diskora mugimendu txikiak sumatzen dira, rock sinfonikotik popera, popetik reggaera... kanta hau berezia da, oso sinplea baina garairako oso aurreratua, gerora ezagutuko genuen chill-out ukitu bitxiak dituena. Espaloian diskoan eman zuten argitara, eta Andrezj Olejniczak saxofoi-jotzaile poloniarraren saxoa entzun daiteke, garaian Policerekin Branford Marsalisek egiten ohi zuen gisan, saxofoi sopranoarekin kantuaren melodiaren bariazio ederrak eginez. Atxagaren letra misteriotsuak ere ukitu bat ematen dio kantuari.
BENITO LERTXUNDI: "Oi Zuberoa"
Ez da gehien gozarazten nauen Benitoren kantua, baina uste dut euskal musikak eman duen piezarik interesgarrienetakoa dela arrazoi askorengatik. Lehenik eta behin, kantuak daukan esangura politikoarengatik. Euskal epika baten faltan, hutsune hori betetzea erabaki zuen Orioko kantariak, eta epika deritzon kontzeptu metafisikoa musika bilakatzeko sekulako bista izan zuela iruditzen zait. Bestetik, organoaren koltxoi sakonaren gainean eraikitzen da kantuaren lehen partea, eta tarteka txalapartaren doinuak ageri dira, eta baita metalezko musika-tresnena ere bai, oso erdi-aroko kutsua daukatenak; kantua entzunaz zaila da garai bateko gerlariak baso herdoildu eta goroldioz beteetan ez irudikatzea, gerlara bidean, hiltzeko beldurrik gabe. Izugarria da zenbat gauza sentiarazten dituen kantuak apenas kantua bera (ahotsa) sartu aurretik. Esan daiteke geure musikan dagoen kanturik abertzaleena dela, exaltatuena eta 'aberri galduaren' sentimendua sorrarazten duena.
ERROBI: "Zuretzat"
Euskal baladarik ederrenetakoa iruditzen zait Errobiren hau. Daniel Landarten gaztaroko maitasun zapuztu batetik sortua da, Landartek berak aitortu izan duenez, eta Anje Duhaldek eta Mixel Ducauk musikaz ezin egokiago hornitu zuten. Amerikar folka entzuten zuten garaian bi musikariek, eta kantuan oso ongi igartzen da kantua harantz eramateko asmoa. Bi ahotsen arteko harmonia ere, euskal musikan, esango nuke ez duela inork Errobik bezain ongi lortu. Kantua Mixel Ducauk eta Caroline Phillipsek berreskuratu zuten, bertsio ederra eginez, euren bakarkako lehen diskoan.
M-AK: "Deabrua teilatuetan"
Gauza asko ekarri zizkion geure musikari M-ak taldeak, eta merezimendu osoz bilakatu da 'kultuko'. Garaian oso zaila zen arren, punk doinuei ihes egiten jakin zuten. Ia musikari gazte guztiak gandorraz ateratzen ziren garaian, lepo luzeko 'polo'-ekin eta Xabier Montoiaren betiereko koadrozko alkandorekin ateratzen ziren, elegantzia handiz. Nolabait esan, musikaren eszeptikoak ziren, fedegabeak, eta beste inor baina matxinoagoak eta ziztatzaileagoak. "Deabrua teilatuetan" honek gauza asko ditu, baina bereziki ironia eta puntxa aipatuko nituzke. Deabrua da gutaz mintzo dena, baina intimoki eta bai kolektiboki, eta haren begirada maltzurrari ezin diogu, nahita ere, ihes egin. Moral faltsuaz ari da kantua, eta argi eta garbi aipatzen du droga bezalako gai geurean beti polemikoa eta delikatua. Musikaren ikuspegitik, mundialak ditu kantuak 'introa', batetik, funk sendoa, bestetik, eta baita amaierako 'crescendo'-a ere.
MIKEL LABOA: "Mugak"
14 da Mikel Laboaren diskografian gehien gustatzen zaidan diskoa. Egia da Iñaki Salvadorren eta enparauen presentzia inon bezala senti daitekeela disko honetan, eta hala ere, edo agian horregatik, lotzen nau gehien. Kantu hau Lekeitio bat da, 'giglikoz' kantatua beraz, baina beste Lekeitioekiko ezberdina, zati instrumental luze eta intentsoa daukalako, tarteka jazzera doana eta beste batzuetan flamenkorantz, eta bere luzean nota bakarra ere sobran ez daukana. Mundiala Laboa nolabait flamenkoa egiten ausartzen deneko unea, eta gogoangarria Josetxo Silgueroren kanta amaierako solo luze eta irudimenez betea (txalaparta doinuez lagundua!). Oro har, diskoa, Laboarena ez ezik, Silguerorena eta Salvadorrena ere sentitzen ditut nik, eta nekez irudika dezaket hirukote bikainagorik.
PETTI: "Galdutakoak"
Badut kantuen 'intro'-ekiko halako lilura bar aspaldikoa. Kantua kantuaren barruan mugitzea gustatzen zait, izatea gauza bat hasieran eta amaiera oso bestelakoa, progresio handi bat gerta dadin tartean. Pettiren "Galdutakoak" hau izan liteke horietako bat. Hasiera-hasieratik harrapatzen zaitu kantuak baxu eta gitarra sotil horiekin, eta Pettiren ahots urratuak bidaian lagundu ondoren, amaiera burrunbatsu bat topatzen duzu uste ez zenuen tokian. Izugarri gustatzen zait, bestetik, kantuan dagoen hammond organoa ere. Kantu ederra.
ZEA MAYS: "Astero ostera hastera"
Kantu gogoangarriak eman ditu Euskal Herriaren kolonizazio prozesu luzeak azken 50 urteotan. 1960. hamarraldiko Pantxoa eta Peioren (eta Telesforo Monzonen) kantuetatik hasita, gaur egungo ska taldeetaraino, gutxi-gehiago, ia talde guztiek eskaini diote aleren bat gaiari. 18/98 ekimenak diskoa plazaratu zuenean, erronka handia izan zuten diskoko letragileek urte luzeotan esan direnak berriz ez esateko. Eta bete-betean asmatu zuen Maialen Lujanbiok, zertaz eta errepresioaz gogoeta egiteko, errepresioaren alde ezkutuaz, gauaz, zain egoteaz, zelatatua izateaz, katuaren begiak gain-gainean izanez gainbizitzeaz (geure herrian askori egokitu zaien bezala). Munduan barna politikaz ari izan diren kantu multzoan ezinbestean sartu beharreko kantua da Zea Maysen hau, Maialenen punteriagatik ez ezik, kantuaren indarragatik ere.
SORKUN: "Heldu nazazu"
Kashbad taldeko kantari izandako Sorkunen Duna diskoko singlea da "Heldu nazazu". Kashbad ezagutzen genuenontzat ezusteko handia izan zen diskoa bere osotasunean, punk-rock doinuetatik poperantzako jauzi nabarmena egin baitzuen Sorkunek. Behin baino gehiagotan esana zuen kantariak bere musikari kuttunen artean Björk edota Portishead zeudela, baina hortik pop doinuak egitera alde handia dago. Diskoan, Sorkunen melodiez eta ahotsaz gain, Igor Ruizen saxo baritonoa nabarmentzen da, eta handik datorkio diskoari Morphineren edota Sade Adouren nolabaiteko lurrina. Disko fina da, sofistikatua, iluna (hitzetan batik bat) eta inpekablea teknikaren ikuspegitik. Harribitxi bat.
NAPOKA IRIA: "Izotzetan erre"
Talde gutxi egongo dira Euskal Herriko musikan lehen diskoa atera aurretik Napoka Iriak sortu zuen irrika sortu dutenak. Eta badira horretarako arrazoiak. Esate baterako, 60. hamarraldiko kantautoreen sinpletasunerantz itzultzen zuelako geure musika, baina hura azken urteotako poparen eta rockaren galbahetik iragazi ondoren, Ander Mujikaren gitarrari esker bereziki. Napoka Iria izan liteke Lourdes Iriondo revisited bat, nolabait, kontuan hartzen badugu Iriondo Ez Dok Amairuren abangoardiaren parte izan zela. Zeren eta nola ukatu Napoka Iria gaurko abangoardia dela, eta are abangoardiagoa dela "Izotzetan erre" bezalako kantuei esker, non badagoen Mirenen ahotsaren erabilera beti zirraragarria, Anderren melodiekin eta tempoekin jolasteko abilezia...?
ANARI: "Bihotza galdu dut"
Anariren ia edozein kantu hautatu nezakeen, baina inoizko Anaririk lirikoena da "Bihotza galdu dut" honetakoa, emozionanteena, eta horrexegatik hautatu dut. Anarik badaukalako puntu bat exigentea bere entzuleekin, nahi izaten du haiek entzun dezatela ñoñokeriarik gabe, gordin, latz. Baina kantu honetan amore eman zuen (hala dirudi) eta halako vals moduko bat osatu zuen, alde batetik Nick Cave eta beste alde batetik Communards (seriotan) gogora ekartzen dizkidana. Anariren bertuteetako bat da, gainera, musika eta hitzak lotzen dituela beste inork ez bezala, justu hitz bakoitzari dagokion doinua ematen baitio.
KEN ZAZPI: "Gereziondoa"
"Gereziondoa" da beharbada negar gehien eginarazi didan kantua. Badu irudi bat, gereziondoaren ondoan jarrita aita eta hark erakutsi zizkion kantuak oroitzen dituen alabarena. Aita joan da mundu miserable honetatik, eta zer utzi dio alabari? Kantu mordoxka bat, bere apalean, bere ederrean. Kantuak zuzen-zuzenean kontaktuan jartzen nau galeraren ideiarekin, eta geure ondorengoen gu gabeko bizitzarekin. Ideia terriblea da, eta musikalki hain dago ongi defenditua, melodia eder eta konponketa are ederrago horiekin...
