2015.03.03
Xabier Lete

Xabier Lete

  • 1944 - 2010
  • Oiartzun (Gipuzkoa)-Donostia
  • Herri kanta
Zuzenean. Errenteria 1999.IX.25. Azken kontzertua
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa
  • Pascal Gaigne, gitarrak
  • Txema Garces, baxua
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Joxan Goikoetxea, akordeoia
  • Karlos Gimenez, pianoa

EROSI
R.M. Rilkeren \

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, esataria
  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Begoña Bergaretxe, alemanierazko poemak

EROSI
Xenpelar-Bilintx
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Elizanburu-Etxahun-Otaño
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

 
Basarri-Uztapide
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Xalbador
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Lazkao Txiki
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Txirrita 1
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Txirrita 2
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Karlos Gimenez, pianoa
  • Pello Ramirez, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra, bandoneoia
  • Txema Garces, baxua
  • Luis Camino, perkusioa
  • Herve Michaud, oboea, adar ingelesa
  • Iñaki Garmendia, flauta
  • Juan Navarro, klarinetea
  • Xabier Lete, ahotsa

EROSI
Hurbil iragana
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa
  • Karlos Gimenez, pianoa, instrumentazioa, musika zuzendaritza
  • Pascal Gaigne, gitarrak
  • Txema Garces, baxua, kontrabaxua
  • Andrzej Bak, biolontxeloa
  • Jabier Muguruza, akordeoia

EROSI
Eskeintza
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa
  • Karlos Gimenez, pianoa, tekltuak
  • Jabier Muguruza, akordeoia
  • Pascal Gaigne, gitarra
  • Andrzej Bak, biolontxeloa
  • Javier Lekunberri, oboea
  • Txema Garces, baxuak
  • Michel Longaron, perkusioa
  • Josetxo Goia-Aribe, saxofoia, klarinetea

EROSI
Lore bat, zauri bat
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra
  • Antton Valverde, musika laguntzak

EROSI
Kantatzera noazu
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra
  • Antton Valverde, musika laguntzak

EROSI
Txirritaren bertsoak
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra
  • Antton Valverde, ahotsa, pianoa

EROSI
Xabier Lete
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra
  • Antton Valverde, musika laguntzak

EROSI
Bertso zaharrak
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Antton Valverde, ahotsa, pianoa
  • Julen Lekuona, ahotsa
  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra

EROSI
Lourdes Iriondo-Xabier Lete
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa, gitarra
  • Lourdes Iriondo, ahotsa, gitarra

EROSI
Xabier Lete
play_buttonadd_button

PARTAIDEAK

  • Xabier Lete, ahotsa
  • Ferran F. Orteu, gitarra
  • Enric Ponsa, kontrabaxua

 
Eskeintza
play_buttonadd_button

Aberri ilunaren poema

Eskeintza

Xabier Lete
play_buttonadd_button

Euskalerri nerea

Xabier Lete

Xabier Lete
play_buttonadd_button

Nafarroa, arragoa

Xabier Lete

Bertso zaharrak
play_buttonadd_button

Bizkaiako txerriari jarriak

Bertso zaharrak

Kantatzera noazu
play_buttonadd_button

Gizon arruntaren koplak

Kantatzera noazu

Lore bat, zauri bat
play_buttonadd_button

Canço a Catalunya

Lore bat, zauri bat

Kantatzera noazu
play_buttonadd_button

Izarren hautsa

Kantatzera noazu

Xabier Letek Donostiako Herrerako La Salle ikastetxean egin zituen ikasketak. Batxilergoa amaituta, Tarragonara (Herrialde Katalanak) joan zen ikasketa teknikoak egitera, baina ez zituen bukatu. Horren ordez, irakurri eta zinemara joaten zen. Euskal Herrira bueltan, Pasaiako (Gipuzkoa) lantegi batean sartu zen, eta han hasiko zen lehen poesiak idazten. Irakurtzalea gazte-gaztetik izan zen, eta segituan idazten hasi zen. 1965ean, Zeruko Argiaaldizkarian kolaborazioak argitaratzen hasi zen. Antzerki munduarekin ere harreman estua izan zuen, Oiartzungo Lartaun taldeko kidea baitzen. Julen Lekuonaherrikidearen bitartez, JosAnton Artze ezagutu zuen.

Berehala Ez Dok Amairu taldeko kideak ezagutuko zituen. Ordurako kezka handiak zituen Lete gazteak: “Lehen esan dut existentzialista nintzela. Baina bestelako influentzia estetiko eta filosofikoak ere banituen; adibidez, Oteizaren Quosque tandem…! liburuak erabat trastornatuta utzi ninduen. Eta Arantzazuko eliza berriaren baitan zeuden arazo estetiko, erlijioso eta disziplinarrak oso hurbiletik ezagutu nituen. Zazpi urte nituela, Arantzazuko lehen harriak nola jartzen ziren neronen begiekin ikusi nuen. Orduan, hogei urtetatik aurrerako abiapuntu horretan, euskal semea eta abertzalea ere banintzen, eta Ez Dok Amairuren sorreran partaide izatea konpromiso bezala hartu nuen” (1).

2247

Lourdes Iriondo eta Antton Valverderekin, Donostiako Trueba zinema aretoan, 1976an.

Letek lehen unetik hartu zuen parte taldean, nahiz eta hasieran ez zuen kantatzen. 1966an egin zuen estreinaldia kantaldi batean, Seguran (Gipuzkoa). Kantatzeko atrebentziarekin batera, Ez Dok Amairun maitasuna ezagutuko zuen. “Eta horrela, halako batean, ni ere kantuan hasi nintzen. Lurdesekin batera kantatzen nituen lehen abestiak; gero, neronek nituen hiru edo lau. Uztapide eta Xalbadorren bertsoak ere kantatzen nituen. Hirurogeita seigarren urteko martxoaren egun batean, taldeko norbait gaixotu egin zen, eta Lurdesek eta Arzek lehen aldiz jendearen aurrean kantatzera bultzatu ninduten (…). Handik bi hilabetetara, maiatzean, ni soldadutzara nindoan, eta joan baino egun pare bat lehenago Lurdes eta ni nobio egin ginen” (1).

Lehen singlea 1968. urtean argitaratu zuen, lau kantarekin. Ahots sendo eta indartsua, umorea eta sentimendua uztartzen zituen bere musikagintzan. Jacques Brelkantari belgikarraren jarraitzailea izaki, hasierako urteotan arazo sozialek toki nabarmena zuten abestietako hitzetan, baina horiek pixkanaka desagertuko ziren, askotan ilun samarra zen existentzialismo bati lekua utziz.

Ez Dok Amairu desegin zenean, bertan egondako hainbat kantarirekin elkarlana hasi zuen, bereziki Antton Valverde eta Lourdes Iriondorekin. Lehenarekin bertso zaharrak eta Txirritaren bertsoak berreskuratu zituen, elkarrekin atera zituzten diskoetan: Bertso zaharrak (Herri Gogoa, 1974) -lan horretan Julen Lekuonak ere hartu zuen parte- eta Txirritaren bertsoak (Herri Gogoa, 1976). Horrez gain, Lourdes Iriondorentzat abesti asko ondu zituen Letek. Garai hartan hirurek emanaldi asko egin zituzten elkarrekin.

Bakarkako lehen diskoa 1974an argitaratu zuen, Xabier Lete (Artezi). Lan horretan zeuden, besteak beste, “Ni naiz”, “Nafarroa arragoa” eta “Sehaska kanta” abestiak.

XABIER LETE

Urepelen kantari, Xalbador bertsolariaren omenez. (Luzien Etxezaharreta)

Bertsolaritzatik jasotako eraginez gain, Leteren musikagintzan oso presente egon dira kontu metafisiko, existentzial eta erlijiosoak. Joera hori areagotu egin zen hurrengo bi diskoetan: Kantatzera noazu (Artezi, 1976) eta Lore bat, zauri bat (Herri Gogoa-Ots, 1978). Bi lan horietan Euskal Herriko egoerarekin lotutako afera politiko eta sozialek ez dute horrenbesteko garrantzirik; poetaren esana ezkorrago eta existentzialagoa bihurtu da. Disko horietan daude oiartzuarraren abesti ezagun asko: “Ez dut amets haundirik”, Mikel Laboak ezagun egin zuen “Izarren hautsa“, “Itsasoan urak haundi” (Julen Lekuonarena), “Teologia, ideologia“, “Haizea dator ifarraldetik” eta Leteren abestirik kantatuena, “Xalbadorren heriotzean“.

Lore bat, zauri batargitaratu ostean, kantagintzatik erretiroa hartzea erabaki zuten Letek, Iriondok eta Valverdek, batez ere orduko joera musikal eta politikoekin ez zeudelako eroso. “Aspertua eta gogaitua nengoen kantaldien inguruan eta barruan gertatzen zirenekin. Oso giro makurra zegoen, eta kantaldiak aitzakia bat ziren kontsignak eta esloganak oihukatzeko, ‘Gora Euskaldi askatuta’, ‘Gora Euskadi sozialista’ eta abar. Batzuetan haserretu egiten nintzen, baina hori entzuleek oso gaizki hartzen zuten, eta kantari lagun batzuek ere bai. Beraz, egun batean pentsatu nuen: ‘Aguanta zaitzatela zeuen ama santisimak!’” (1).

270

Xabier Lete.

80ko hamarkadaren hasieran, politikagintzan ibili zen. Gipuzkoako Foru Aldundian aritu zen, Kultura zuzendari karguan lehenengo eta Kultura diputatu ondoren. Baina 1985ean gaixotasun larria antzeman zioten, eta hurrengo urteotan gogor borrokatu behar izan du gaitzaren aurka.

1991 arte ez zuen hurrengo lan diskografikoa argitaratu: Eskeintza (Elkar, 1991). Lan horretan Jabier Muguruza, Pascal Gaigne eta Karlos Gimenezizan zituen laguntzaile, eta abesti intimista batzuek osatzen dute diskoa. Horien artean dago “Habanera” ezaguna, baita aspaldiko kantu baten bertsio berritua ere: “Haizea dator ifarraldetik”. Hurrengo urtean, Hurbil iragana (Elkar) kaleratu zuen, berriz grabaturiko abesti ezagunenak biltzen dituen lana.

Euskal Herriko abeslaririk garrantzitsuenek askotan baliatu dituzte Leteren hitzak kantuak osatzeko: Mikel Laboak,Benito Lertxundik, Imanolek,Jabier Muguruzak… Halaber, Letek maiz euskaratu ditu miresten dituen poeta eta musikarien hitzak, horietako batzuk sekula grabatu gabekoak: Gabriel Celaya, Cesare Pavese, George Brassens, Lluis Llach, Jacques Brel eta Leonard Cohenenak, kasu.

94

Errenterian 1999. urtean emandako kontzertuan. (Jon Urbe)

Bertsogintza betidanik izan zen Leteren zaletasun eta iturri nagusietako bat. 2001. urtean urte luzez ondutako lan erraldoia atera zuen plazara: Berrehun urtez bertsotan(Elkar, 2001), zazpi diskoz osatutako bilduma. Horretan, Xenpelar, Bilintx, Elizanburu, Etxahun Barkoxe, Otaño, Txirrita, Basarri, Uztapide, Xalbador eta Lazkao Txikiren bertsorik aipagarrienak abestu zituen Letek.

Azken grabazioa, Oiartzungo udaletxeko aretoan 2001eko abenduan zuzenean egindakoa, Rainer Maria Rilker poeta txekiarraren Orduen liburua liburutik hartutako poemen irakurketa musikatua da, Karlos Gimenezen laguntza soilarekin egina.

Baina kantaria ez ezik, idazle handia ere bazen Xabier Lete. 1968. urtean lehen liburua eman zuen argitara, Egunetik egunera orduen gurpillean (Hegosa-Cinsa). Horren ondotik, beste bost olerki bilduma eman ditu argitara: Bigarren poema liburua (Gero-Mensajero, 1974), Urrats desbideratuak (GAK, 1981), Biziaren ikurrak (Erein, 1992), Zentzu antzaldatuen poemategia (Euskaltzaindia-BBK, 1992) eta Egunsentiaren esku izoztuak (Pamiela, 2008). Azken horrekin Literaturako Euskadi Saria irabazi zuen. Horrez gain, antzezlan bat dauka argitatuta, Antzerkia deusetik izatera (Itxaropena, 1977).

2006. urtean, berriz, bere abestiak biltzen zituen liburua eman zuen argitara: Abestitzak eta poema kantatuak (Elkar).Horretan, abestietako hitzez gain, Leteren hitzaurre autobiografiko zabala dago, eta musikariari egindako bi elkarrizketa.

2010eko abenduaren 4an Donostiako ospitalean zendu zen Xabier Lete, urteetako gaixotasun larri baten ondorioz. Haren heriotzak samin handia eragin zuen, eta hurrengo urtean zehar, hainbat omenaldi egin zizkioten Euskal Herri osoan, hainbat musikari, idazle eta bertsolariten parte-hartzearekin. Halaber, heriotzaren lehen urtemugarekin bat eginez, 1999an Errenterian (Gipuzkoa) eskainitako kontzertuaren grabazioa argitaratu zuten, Zuzenean. Errenteria 1999.IX.25. Azken kontzertua (A&M Promotora, 2011) izenburupean. Disko horretan ikusi zuten argia, lehen aldiz, Letek George Brassens eta Jacques Brel-en zenbait kanturekin egindako bertsioak.

Testua: Gontzal Agote

  • (1) Abestitzak eta poema kantatuak (Xabier Lete, Elkar)

Zuzenean. Errenteria 1999.IX.25. Azken kontzertua
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Sarrerako aurkezpena

Biographia

Habanera

Malkoak euri balira

Agian

Lore bat, zauri bat

Corrandes d'exili

Henry Millerri eskutitza

Zuk badiozu

Jardin bat zuretzat

Dama gazte bati azken agurrean

Xalbadorren heriotzean

San Martin, azken larrosa

Maitale zaharren kanta

Lotsatiak

Hurrengoa

Zaharrak

Ez nazazu utzi

Amsterdam

Ni naiz

Nafarroa, arragoa

Izotz-ondoko eguzki

R.M. Rilkeren

ABESTIAK:

Aurkezpena

Da neigt sich die Stunde / Erortzen da orduan orduen joana

Ich habe viele Brüder in Sutanen / Anaia monjeak

Ich liebe meines Wesens Dunkelstunden

Ich liebe meines Wesens Dunkelstunden / Nere izatearen ordu ilunenak

Du, Nachbar Gott, Wenn ich dich manchesmal / Batzuetan molestatzen bazaitut

Wenn es nur einmal so ganz stille wäre / Behin gutxienez sosegua

Ich glaube an Alles noch nie Gesagte / Oraindik esangabe dagoen guztian

Ich liebe dich, du sanftestes Gestz / Maite zaitut, oh lege hain biguna

Was wirst du tun. Gott. Wenn ich sterbe? / Zer eginen duzu, oh Jainkoa

Was wirst du tun. Gott. Wenn ich sterbe? / Zer eginen duzu, oh jainkoa

Der name ist uns wie ein Licht / Izena guretzat argiaren pareko da

Die Dichter haben dich verstrent / Sakabanatu zaitue poetek

Selten ist Sonne im Sobór / Gutxitan argitzen du eguzkiak

Gott spricht zu jedem nur, eh er ihn macht / Jainkoa bakoitzari mintzatzen zaio

Du dunkelnder brund, geduldig erragst du de Mauern / Zuk, ilunduz doan lur horrek (Errusiako lurraldeari eskainitako poema)

Alles wird wieder gross sein und gewaltig / Dena izanen da berriro

Jetz reifen schon die roten Berberitzen / Ontzen doaz orain

Du musst nicht bangen, Gott / Ez beldur izan, Jainkoa

Denn, Herr, die grossen Städte sind / Bada, Jauna, hiri haundiak (ziutate erraldoei idatzi zien poema)

Denn sieh: sie werden leben und sich mehren

Denn sieh: sie werden leben und sich mehren / Baina begira itzazu

O Herr, gib jedem seinen eignen Tod / Jauna, emaiozu bakoitzari

Xenpelar-Bilintx
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Salbatoreko erromeria

Fueruen alde

Abenduko sermoia

Burnibideko frantzesei jarriak

Betroi batenak

Iya guriak egin du

Ezazu nitaz kupira

Biyotz erituba

Zaldi baten bizitza

Pozez ta beldurrez

Gaztetan jarriak dama bati

Juana Bixenta Olabe

Bein batian Loiolan

Elizanburu-Etxahun-Otaño
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Solferinoko itsua

Gazte hiltzera doana

Ikusten duzu goizean

Xori berriketaria

Ahaide delizius huntan

Bi bertset dolorusik

Urxo aphal bat

Euskaldunak Arjentinan

Limosnatxo bat

Txepetxarenak

Ameriketatik bueltan

Aita-semeak

Amerikako panpetan

Lazkao Txiki
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Egunsentiari

Elurretako loreak

Baserri uts bati

Seme bakarrak bere burua il

Ispilluko mutillari

Txiste bat

Kabi autsia

Kontzientzia

Il kanpaiak egunsentian

Aralar mendian

Seaska

Kandelero eta erramu eguna

Baserrietako su bajua

Miña, oiñazea

Txirrita 2
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Goizuetako misiyua

Nagusia ta maizterra

Il da Canovas

Cubako gerrarenak

Pasaiako huelga

Denbora, leku, zeru ta lurrak

Bertso erotikoa

Txirrita, Udarregi, Pello Errota

Txirrita eta Elio

P.M. Otañoren eriotzean

Mutilzar

Txirritaren lendabiziko bertso lagunak

Hurbil iragana
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Ni naiz

Xalbadorren heriotzean

Haur andaluz bati seaska kanta

Kontrapas

Maiteaz galdezka

San Martin, azken larrosa

Izarren hautsa

Lore bat, zauri bat

Nafarroa, arragoa

Euskalerri nerea

Iparragirre. Zure oroiz (Askoren artean)

ABESTIAK:

Trapu zaharrak

Bai Euskarari (Askoren artean)

ABESTIAK:

Kontrapas

Bertso zaharrak
play_buttonadd_button

ABESTIAK:

Bizkaiako txerriari jarriak

Andresek bere andregaiari

Amalau eriyotzena

Andre txarraren bentajak

Salbatoreko ermitan

Azken juizioko eguna

Proporziyo bat

Zuk il zenduen artzaia

Oraingo neskatxen jazkera

Nagusiya ta maizterra

Atso gezurti bati

Juana Bixenta Olabe

Suantxaren bertsuak

Nere sentimentua

Brabanteko Jenobeba

Afrikan sufritzen

Oraingo Errenteriari

Kazkazurik bere buruari

Txepetxarenak

Bertsoak jartzen naiz asi