Musika

Harkaitz Cano

2015.04.22

Harkaitz Cano

Sarrionandia, hostoz hosto (III)

KIROMANTZIDXA
(Hnuy illa nyhamaja yahoo. Poemak 1985-1995, Elkar, 1995)

Ekarrixu ona eskumako eskue
amen inork estotzu ainke eingo ta
onuntzatxuau baña ikumille eees
sabaldu eskuuue
ta lusetu atzamarrok
es billurtu
beittu eiungu sure biximorue
aber:
arradxak ondo markaute dekosus
ensegida esangotzut
dana lanbrotute ikustot paña
estakipa estakipa
au etxate bape gustetan eee
or tiro artien saus
itzelesko miñekin ikusten saittut
ortxe urriñ orretan
gustau bapez ta bestior kartzelako
suluen esaus ba
setan sabix ta gixajuori
maittasunek danak urriñek
soridxonak danak laburrek
lagunek asko
ta asko ildde jooosaus
beti burusbera saus ta
ser ein eteosu ba orrenbeste
sufrikaridxo ereitteko
ta errematerako datosen egunek pe
geruau ta txarrauek
igerri esin dduana da
segaittik
apur bat alperra baña sentzundune
sintzue
jentiek maitte saittu baña larrei
sufridu bikosu
arrasoi sakonen bat dekosu suk
nunun
baña esineike igerri seiñ ddan
gobernue
bere indder gustidxekin dator
seure kontra
polisidxak juesak bankeruek danak
seure atzetik
kontuek atara sein ete da ba
sure erru larridxori
orraikiño nungotarra zara baño
ara ba karo
esara ba euskeldune
euskeldun jaidxo eskero
esta arritzekue gero
suerte eskasas bisitzie
eskeldune saaratarra ixetie
indidxue ixetie
ero baltza ixetielakue da
eneuke egon gure sure kolkuen
esaittes geldittu egundo
losorruen
deskantzu barik ibili bikosu
baña esaiesala
egundo arrapau ustebakuen se edonun
ta edonos akabauko saittue
ondo aittu ostesuuu
eta orrenbestegas
kitto nire esatekuek berreun peseta
baño es ondo merkie eee
kalien dabixen presidxuakas
konparetan bosu
semapida ba bisitzeko
dana dala nik soritxarrari
deskuentue eittotzet ta aiñ
melankoliko gerau esaittesen
kafe bat atarakotzut
keie daridxola
kanpoko lanbruartera urtedxeran
urdaille sikiera
epela eruen deixun;
…eta kontus ibili
ortisier
se ixen be ondo sorue da
mundu au bixi gariena.
fitxategia_ikusi

‘Gernika-Zuzenean 2′ (Mikel Laboa, Elkar, 1999)

Lehen zirriborroak. Kantua entzun eta poema irakurritakoan, hauxe apuntatu dut galtzetan gordetzeko paper txatalean, poemako ideiekin lotuta, geroago lantzeko adar ezberdinen peskizan:

  1. Sufrikarioa erein egiten da poemako sorginaren arabera. Gehiegi erein ote dugu?
  2. Euskalduntasuna maldizio bat da. Errepikatzen den ideia: Ruperrek beste batean abestu bezala, “Inork ez zidan esan euskaldun izatea zein nekeza den. Hobe nuela hautatzea munduko hiritar izatea”.
  3. “Maittasunek danak urriñek/soridxonak danak laburrek”. Bossa nova kantu bateko lelo bat gogorazi dit honek: “tristeza nao tem fim, felicidade sim“. Vinicius de Moraes eta Antonio Carlos Jobim-ena. “Tristeziak ez du amaierarik; zorionak, bai, horratik”.
  4. Ahozkotasunaren goxagarria. Batu neutroan eta hirugarren pertsonan ez luke poema honek eraginkortasun bera izango. Bizkaieraren bustidura ahozko horiek eta lehen pertsona baino intimoago izatea lortzen duen bigarren pertsona horrek egiten dute zoragarri poema. Hori gabe, panfletotik gertu legoke. Honenbestez, zergatik ez dugu “ahozkoago jokatzen” idazten dugunean? Zergatik ez gatzaizkio irakurleari sarriago zuzentzen?
  5. Kiromantzidxa egin ondoren, kiromante errukituak kafea hartzera gonbidatzen du poeta: kafea droga ederra da malenkoniaren kontra, eta ideia ona kafe bat, bi kafe edo mila kafe hartzea. Kalkulatu, bestela, maite eta estimatu arren, hiru hilabetean behin baino elkartzen ez zaren lagun horrekin –denok ditugu horrelakoak– zenbat kafe hartuko dituzun gaurtik eta hil arte. Demagun, oso baikor jarrita, beste berrogei urtez bizitzen zaretela biok: 40 x 4 = 160 kafe dira, asko jota. Ez dira hainbeste bizialdi oso baterako. Izatez, oso kafe gutxi dira. Bost hilabete baino ez errenkadan kafe bat hartuko bazenute egunero-egunero. Kafearen eskala. Denbora neurtzeko modu berriak dira denboraren urritasunaz jabetzera garamatzatenak. Elkarrekin hartutako kafeen eskala. Herrigintzaz gain, kafegintza. Ondorioz, elkarrizketaren maila eta elkarri kontatzeko gauza funtsezkoen portzentaia handitzea komeniko litzateke maite dugun norbaitekin kafe bat hartzen dugun bakoitzean.
  6. Etorkizuna jakin nahia eta bere arriskuak. Poeta eta kristalezko bola.
    Azken gaia hautatu dut, euskal idazleok ez garelako etorkizunaz sobera arduratu izan. Iraganaz eta memoriaz bai, asko aspaldion, baina ez alegiazko edo lokamutsezko, samurtasunezko edo gordintasunezko gure etorkizuna irudikatzeaz. Sarrionandiak aldiz, egin izan ditu denboran bidaiak.
    Bazen tarot bat gure etxean, liburutegiko goiko apalean, liburu debekaturik ez zen gure etxeko apal debekatuen liburuan debeku bakar: taroteko kartak. Edozein liburu irakurtzea libre zen; ez, ordea, tarot hura ukitzea. Mezu hori eman nahi zigun aitak: “Ez ukitu apal hori. Utzi dagoen lekuan etorkizuna, uste baino lehenago iristen da”. Bai, etorkizuna azkarregi iristen da eta inoiz ez da dirudien bezain garaiz. Etorkizunari egin dakiokeen mesederik onena gu hara garaiz iristea da, beharbada? Ez beranduegi, eta ezta goizegi ere. Etorkizunak ez baitu itxoiten: zeharkatu egiten zaitu, ezpata ikusezin baten moduan.
    Etorkizunak badu zerumugaren antza: ez da existitzen, eta inork aurresaten badizu, aurresan zaizun hura ikusten hasten zara, eta kontatu dizuten hori zerorrek nahita edo nahi gabe betetzeko tentazioa izan zenezake. Tentazioa edo joera magnetikoa, deitu nahi bezala. Ez dauka zerikusirik botere estrasentsorialak izatearekin.
    Kontua da esan zaizuna betetzeko irrika, edo esan zaizuna betetzeko inkontzientzia edo miopia moduko bat erein diezazuketela iragarpen horiek. Eskuetako marrak irakurri dizkizutelako edo kantu bat askotan entzun duzulako, eta kantu horretako pertsonaiaren patua zurea dela sinetsi duzulako. Gertatu ohi da. Guk idazten dugu gure destinoa ala idatzita emana zaigu? Beti uste izan dut eman samarra izan zaigula agian, uste baino emanagoa, baina gure esku dagoela gustuko pasarteak azpimarratzea eta haietan bizitzen geratzea. Agian, kantu honetan, Mikel Laboak horixe egiten du ulertu-gabe-ulertzen-dugun dialektoan: etorkizunaren doinua eman, baina ez esanahia. Bai musika, ez hitzak. William Burroughs-ek ere esan zuen: “Espaziotik etorritako birus bat da hizkuntza”.
    Depresioaren eta antsietatearen arteko ezberdintasuna ere etorkizunari zor omen diogu: iraganari buruz gehiegi pentsatzeak depresiora garamatzalako. Etorkizunari buruz gehiegi pentsatzeak, ordea, antsietaterantz.

(Bilbo Zaharra euskaltegiak Joseba Sarrionandiaren inguruan antolatutako ‘Abesoj Aidnanoirras. 35 urte idazten’ hitzaldi ziklorako Harkaitz Canok idatzitako testua)

ETIKETAK:Harkaitz CanoJoseba SarrionandiaMikel LaboaRuper Ordorika