“Ez naiz sobera emana kanta testimonialetara, baina hemen ezin izan dut erreprimitu”

“Ez dakit zer egin”. Kostaldea babesteko jarritako harrien aurka lehertzen den olatu bat bezala nabarmendu da aitortza hori Ruper Ordorikaren ahotsean (Oñati, Gipuzkoa, 1956). Aurten betetzen dira 45 urte Hautsi da anphora diskoa kaleratu zuenetik, eta, zuzenekoak, bildumak eta bakarkako diskoak kontuan hartuta, beste 26 disko argitaratu ditu geroztik. Orain heldu da zerrenda horretako berriena: Lurra ikutu barik (Elkar). 11 kanta berrik osatzen dute bilduma, eta, kontzertuetan publikoak kanta zaharragoak ere eskatuko dituela jakinik, abesti berri horiek izango duten lekuari buruz galdetzean agertu du zalantza musikariak. “Jo, hatza zaurian sartzea da hori!”. Badaki kanpoan utzi beharko dituela batzuk, baina ez daki zein. Eta justu orduan egiten dute talka hasiberriaren urduritasunak eta beteranoaren egonarriak haren azalpenen apar artean.

Ruper Ordorika, ‘Lurra ikutu barik’ lana plazaratu berritan. MAIALEN ANDRES / FOKU

Adunako (Gipuzkoa) Elkar estudioetan egin ditu grabaketa eta nahasketak oraingoan, Victor Sanchezekin, eta lehen mailako musikariak izan ditu ondoan. Leo Abrahamsek lagundu du gitarrekin, teklatuekin eta ekoizpenarekin (Eno, Blur, Anohni), Ordorikak aspaldiko lagun duen Kenny Wollesek grabatu ditu bateria eta bibrafonoa, eta, azkenik, Jon Thorn kontrabaxuak osatu du taldea (Lamb). Arkaitz Miner eta Daniel Perez ere izan ditu ondoan kanta batzuetan, eta Tonino Guerrak, Javier Agirre Gandariasek eta Eva Linazasorok idatzitako testu bana ere musikatu ditu. Baina diskoaren azken orriko kreditu zerrenda luze horretan nabarmena da Jonan Ordorikaren izenaren hutsunea. Hark masterizatu izan ditu Ordorikaren diskorik gehien-gehienak, baina 2023an hil zen, eta orain hura gabe aritzera egokitzen dabilela dio musikariak. “Aldaketa handia da. Anaitasunagatik, eta baita laneko hamaika konturengatik ere. Kantuen hurrenkera, esaterako. Haren iritzia ezinbestekoa zen”.

“Garai batean/ bazirudien/ maite nuen dena/ betiko izango zela”. Esaldi horrekin hasten da lehen kanta. Ez al du disko osoaren tonua ere biltzen?

Ez zen hori nahia, baina zenbaitetan ematen du norberak sortzen dituela gauzak, eta hortik heltzen dela entzulearengana, eta beste batzuetan, aldiz, ematen du nonbaitetik heldu direla eta norbere bitartez zabaltzen direla. Eta uste dut hemen badela hortarik. Ez naiz sobera emana kanta testimonialetara, baina hemen ezin izan dut erreprimitu. Behar nituen esan eta etorri bezala sartu ditut. Musikalki ere bai. Beste bide batzuk erabili ditut, hori nahi eta behar nuen, zeren eta nahiz ene azkenengo disko luzeak kanpoan grabatu, beti bukatzen nuen Azkaraten (Nafarroa) Jonanekin [Ordorikarekin] eta [Angel] Katarainekin. Disko honetan, aspaldiko partez, beste inguru batean egin dut, eta ikasi egin behar hori ere.

Eta 45 urteko ibilbidearen ostean, halako aldaketa bat egin beharra zer izan da oztopoa edo pizgarria?

Nekeza izan da. Baina pizgarria ere bai. Aldaketa egin behar nuenez gero, beste zerbait bilatzen ere saiatu naiz. Badakizu nola den: harantzago joan nahi baduzu, ez erabili lehenagoko bideak. Neure burua utzi egin nahi nuen. Lehendabizi kantuak bakarrik ontzen ditut, baina ez erabat bakarrik ere. Gasteizera joaten naiz, eta han egiten dut lan nire sparring-arekin, hau da, Alberto de la Casarekin. Musikari handia da, beteranoa, eta urtetako harremana dut berarekin. Kantuak ez dira gauzatzen harik eta entzule batek jaso arte, eta bera da nire lehenengo entzulea. Jotzen hasten gara, kanta moldatzen joaten da, eta gero nahi izan dut zabaldu.

“Ez dut pentsatzen estilistikoki: pentsatzen dut kantuen alde. Eta badut beti albumaren ideia ere buruan”

Eta orduan jo duzu beste musikarien bila.

Hori da. Kenny [Wollesen], zortez, ia-ia urtero etortzen da Donostiara, eta hemen John Zornekin jo zuen batean bahitu nuen, eta, gero, Leorekin [Abrahamsek] berdin. Anohnirekin etorri zen, hura ere bahitu egin nuen, eta haren bitartez ezagutu dut John [Thorn], oso kontrabaxu jotzaile berezia.

Zure ibilbideko beste disko batzuk baino urrunago dago hau rocketik. Hasieratik izan duzu asmo hori edo gerora gertatu da?

Gertatu egin da. Ez dut pentsatzen estilistikoki: pentsatzen dut kantuen alde. Eta badut beti albumaren ideia ere buruan. Niretzako LP bat da album bat, giro bat; nik hori maite dut. Horretan hazitakoa naiz. Gaur ez du zentzu handirik, ezer ez dagoelako horrelako gauzak egitearen alde. Sei kantu, zazpi, bi, lau, bat… Hastapenean ere horrela zen. Keith Richardsek ere hori kontatzen du bere memorietan. Bazuen adiskidantza [John] Lennonekin, eta Rolling Stonesekin egiten zutenean kantu bat deitzen zuen John galdetzeko ea noiz aterako zuten haiek eurena, eta horrela atzeratu egiten zuten argitalpena, orduan behar zelako chart-etan gora igo. Hori zen sistema.

Eta orain ere bai.

Orain hori ere badago, baina nahasmen handiagoa dago. Baina edonola ere nire bidea hau da, albumarena.

Abadia saria eman zizuten iaz. Euskal kantagintzaren kate luzeagoan egindako katebegi lana aitortu zizuten bertan, Euskal Kantagintza Berrian egindakoa hartu, eta leku berrietara eraman zenuelako. Baduzu harremanik orain sortzen ari diren katebegi berriagoekin?

Ez dut nahi nukeen bezainbateko harremana, baina saiatzen naiz entzuten. Oso kontzertuetara joan zalea izan naiz bizi guztian, baina orain, pixka bat bazterrerago bizi naizelako edo nire egunerokoagatik, asko galdu dut hori. Diskoekin saiatzen naiz, baina nahi ditut ikusi. Udan errekuperatzen dut hori, festetan eta. Arbonan (Lapurdi), Azkainen (Lapurdi), Senperen (Lapurdi), Zugarramurdin (Nafarroa) ikusten ditut plazako ekitaldiak, eta asko ikasten dut. Egiazki gozatzen dut. Atzera lotuko natzaio nire beste topikoetako bati, baina uste dut, liburugintzan bezala, musikagintzan ere eskaintza eskaeratik oso gora dagoela. Badago, alde batetik, festibal multitudinarioen fenomeno hori, inork esplika ezin dezakeena, eta, beste alde batetik, radarraren azpitik dabilen hainbat eta hainbat jende ere badago, eta ez bakarrik gazteak. Ez dira ageri.

Baina ez daiteke hori esan hirugarren pertsonan; norberari gertatzen zaio. Hau da, nahi zenuke liburugintzaren gainean egon eta zer egiten ari den jakin, eta, aldiz, nahikoa lan duzu zure lagun minen lanak irakurtzearekin. Lagun batek esan zidan egunotan, asteotan hogei bat liburu berri aterako direla euskaraz. Non dago, [Bernardo] Atxagak esaten zuen bezala, horren erresonantzia kutxa? Zaila da gizarte bezala horri eustea. Eta musikan ber gauza.

“Ameriketako hedabideetako kritikarien urteko onenen artean dena da hip-hopa eta musika elektronikoa. Gu gaude lehenagoko munduan”

John Lennon eta Keith Richards aipatu dituzu. Disko honetan lehenaren alde erori zara, eta badago The Beatles taldearen oihartzun argia duen kanta hasiera bat ere.

Bai! Bada zati bat diskoan, ez dizut esango zein, nik deitzen dudana Lennonen momentua.

Bada leku bat abestia da.

Bai, bai, bai! [Barrez] Horri deitzen diot Lennonen momentua, bai.

Folk kutsu argiko biolinarekin hasten da Joan zen uda abestia. Iturri hori ere propioa duzula aitortzeko modu bat izan da?

Kasu honetan Hammond batekin egitea nuen buruan, baina Arkaitz [Miner] dut ondoan, urte asko daramatzagu elkarrekin, eta zuk esan bezala, iturri hori ere neure sentitzen dut. Zerendako ez? Baina ez naiz estiloei gehiegi lotu zalea. Aurrekoan promotore batek idatzi zidan nahi zuelako nire aipamena jarri ohar batean, eta galdetzeko ea nola kontsideratzen nuen nire musika: popa, rocka, folk-rocka… Baina oraindik ere erabiltzen dira gauza horiek? Gaur egun horrek ez du inolako sentidurik.

Ameriketan egon nintzenetik erreparatzen diet  hango hedabide batzuetako kritikariek urtarriletan egiten dituzten urteko lanik onenen zerrendei, eta XXI. mendean egindakoetan, eszepzio batzuk kenduta, besteak beste [David] Bowie hil egin zelako, ia ez da agertu guk rock edo gure esparrua kontsideratzen duguneko diskorik. Dena da hip-hopa edo musika elektronikoa. Gu gaude lehenagoko munduan. Frantzian bertan esaten dizute saldu musika elektronikoa saltzen dela. Rocka da antzinako gauza bat. Baina ni hortik nator, hori maite dut, eta uste dut nire kantuak hor eroso bizi direla.

“Ubi sunt” topikoaren bueltako hainbat kanta badira diskoan. Horren bila jo duzu?

Kontrakoa! Esango nuke nahi nituzkeela beste gai batzuk sartu, baina hau da nire oraingo sasoia.

“Sasoi honetan, egingo nituzke sozial deitu daitezkeen kanta horietako batzuk. Baina ez da hori sentitzen dudan lehenengo aldia: gu hazitakoa gara zenbait gerratan”

Bibliarako hitzak erabili dituzu Denak du bere sasoia abestia sortzeko, eta horrekin itxi duzu diskoa.

Bai. Lagun baten mezua heldu zitzaidan Eklesiastes delako liburu horren hainbat itzulpenekin: ingelesez, italieraz, espainolez, eta euskara ezberdinetan. Kantugintzan nabilenean badut ohitura beti biblia bat edukitzeko ondoan. Bizkaierazkoa maite dut, baina beharbada nire faboritoa da [Marcel] Etxeandirena, behe nafarreraz eta lapurteraz, eta horretan oinarritu naiz kanta hau egiteko. Ia-ia berez atera zen kanta hori diskoa ixteko.

Tonino Guerra idazle italiarrari hartu dizkiozu Hogeita hamabosgarren kantorea abestiaren hitzak. Esaldi indartsu batekin bukatzen da kanta: “Eman zitzaigun eztia/ ezpata baten puntan dago jarria”. Esan duzu ez zarela testu testimonialen zaleegia, eta ez zara testu zuzenki sozialak landu zalea ere. Muga horretan dabiltza kanta batzuk hemen, halere. Ezpata horren ahoan.

Nik uste orain, sasoi honetan, egingo nituzkeela zuk sozial deitzen dituzun kanta horietako batzuk. Konprenitzeko oso zaila den mundua da hau. [Bertolt] Brechten [Gerokoei] poemako hori da, ezta? Zer denboraldi klase dira hauek, ezen zuhaitzei buruz hitz egitea kasik krimena den… hainbeste basakeria isiltzea dakarrelako. Topiko hori orain dago hementxe bertan. Baina ez da hori sentitzen dudan lehenengo aldia. Gu zenbait gerratan hazitakoak gara. Horrek gogorarazten dit horren guztiaren aurrean zein den nire lekua.

Brechtek aipatzen duen sagarrondo horretaz ez sekula ahaztea izan da beti zure ariketa.

Bada behar hori. Ni entseatzen naiz nire gogoeta ilunei izkin egiten, eta kantuetan ager dadin beste irudi baikorrago bat. Uste dut on dela hori gerta dadila. Askotan esan dut hori ere, baina benetan sinisten dut horretan. Kantuak beti balio izan du horretarako, nahiz izan cante jondo, literalki negargarri bat, horrek ere egiazki norbera bizi duen ezinegon horretatik ateratzea duelako. Pittin batean.

“Mauriziari azken diskoa nik egin nion. Asko kostatu zitzaidan konbentzitzea. Uste nuen berarekin joango zela mundua ulertzeko modu bat, eta hala izan da”

Mito bat izan daiteke, baina Alan Lomax etno-musikologoak 1930eko hamarkadatik aurrera egindako landa grabazioen amaieran ere ez omen da ezohikoa izaten kantariak barrez entzutea.

Alan Lomaxek badu esaera bat Ondarroari laudorio paregabe bat eginez. Basarri [Inazio Eizmendi Manterola bertsolaria] grabatu zuen kantuan, han, eta han bizitako giroari buruz idatzita utzi zuen ez zuela inon halako giro alairik topatu. Herri kantariak nahi du gustua eman.

Nik hemen, Lasarten (Gipuzkoa) egin nion azken diskoa Mauriziari [Maurizia Aldeiturriaga pandero jotzaile eta abeslariari]. Asko kostatu zitzaidan konbentzitzea. Eri zen ordurako, eta Arteara (Bizkaia) joan nintzen pare bat aldiz haren etxera. Emakume aparta zen. Taxia jarri genien Lasartera, eta han etorri ziren Basilio Txiki [Basilio Undagoitia soinu jotzailea] eta Leon [Bilbao albokaria]. Ailegatu ziren baserritarrez jantzita, sartu ginen estudiora, eta hastekoa zenean kantuan, etorri zitzaidan eta galdetu zidan: “amen, non gaoz amen?” [Hemen, non gaude hemen?]. Lasarte zela esan nion, eta orduan hasi zen kantuan, eta estrofa eta estrofa artean, “Aupa Lasarte!” oihukatu zuen. Behar duzu gogoratu gonbidatu zaituen herria. Eta blues abeslariak ere berdin, ze kantu haiekin irabazten zuten ogi apurren bat, eta horregatik ziren kantu erredimitzaileak, baina baita alaitasunaren parte ere. Egin behar da ospatu.

Anaiarekin batera egin zenuen Mauriziaren disko hori?

Ez, nik bakarrik. Elkarrekoak konbentzitu nituen, eta hala atera zen [Maurizia, Leon eta Basilio, 1995, Elkar]. Ni oso zalea nintzen, uste nuen harekin joango zela mundua ulertzeko modu bat, eta hala izan da.

Orain ere ez al dago musika aldaketa handien atarian?

Gure eginkizuna oso lotuta dago teknologiari, gu beti gara horren buruan, eta horren eragina ez daiteke oraindik ezta imajinatu ere egin. Duela ehun urte kantari batek behar zuen proiektatu bere ahotsa Arriaga antzokiko azken lerrokoek entzuteko lain, eta gero afinazioaren, testuraren eta abarren arabera gailenduko zen, baina lehendabizi proiektatu egin behar zuen. Teknika bat erabili behar zuen horretarako. Hogei urtera ateratzen da mikrofonoa, eta orduan Quincy Jonesek eduki dezake orkestra osoa topera, eta bera aritu daiteke [kantuan hasten da] “strangers in the night“, hizketan kantuan. Eta horrek dakarren aldaketa artistikoa ikaragarria da, baina hor inportanteena da aldaketa horrek sortzen duen gustua, eta orain gertatzen ari denak ere gustua sortzen du. Aterako da beste entzule bat zeinarentzako ona denak ez duen zerikusirik izango guretzat ona zenarekin. Horregatik gustatzen zait niri jendea ikustea kantuan.

“Puntu batetik aurrera garatzen duzu tentu hori ez erortzeko autoindulgentzian edo autoerreferentzian, baina beldurrik gabe ere jokatu behar duzu”

45 urte musikagintzan. Nola eusten diozu sorkuntzarako egarriari?

Zaletasunetik heldu nintzen ni hona. Ni mutiko hori nintzen, antiojoduna, plazan bateria muntatzen ari zarenean begira egoten dena, eta oraindik ere hori naiz. Maite dut nire eginkizun hau. Puntu batetik aurrera garatzen duzu tentu hori ez autoindulgentzian erortzeko eta ez ontzat emateko edozein gauza, edo ez erortzeko autoerreferentzian, aurrez ongi atera zena ez errepikatzen saiatzeko. Baina beldurrik gabe ere jokatu behar duzu. Hau da zure esparrua. Nik uste, esperientziarekin, hobekixeago irakurtzen duzula egin duzunaren arrazoia, eta horrek laguntzen dizu aurrerago joaten. Baina autoindulgentzia desiragarria ez den bezala, autokorrekzioa ere ez da ona. Eta, gainera, gero, berez ere erortzen dira gauzak. Batzuetan zure ustez zaila zen kantu bat bilakatu da jendeak eskatzen dizuna, eta beste bat bazterrera joan da. Musikak badu dohain hori.

Hain zuzen, jendeak kanta zaharragoak ere entzun nahi izaten ditu zure zuzenekoetan, nola txertatuko dituzu 11 kanta berri hauek zerrendan? Nola daramazu batzuk ezinbestean erori egingo direla jakitea?

Oso erabaki zaila da! Hasi gara entseguetan, eta oso zaila izango da. Ez dakit zer egin. Ez dut ideiarik ere. Benetan. Pentsatuko dut zerbait.