Egunsentitik gauera arteko hots, erritmo eta doinuak

Egunsentian hasi eta gauean lotaratu artekoak, egun oso bati dagozkion hotsak, erritmoak eta doinuak jaso ditu Juan Mari Beltranek (Etxarri Aranatz, Nafarroa, 1947) Hots-larretan diskoa (Syntorama) osatzen duten 18 piezetan. Eguna argitzear zela Oiartzungo Ergoien auzoan (Gipuzkoa) grabatutako txori kantuekin hasten da diskoa —”Egunsentia” izenburua duen piezan daude jasoak—, eta “Neska laguntzea” eta “Lo-ametsetan” piezekin amaitzen da, tartean egun osoko giroak jasotzen dituzten piezak tartekatuta.

Juan Mari Beltranen zazpigarren diskoa da ‘Hots larretan’. (Juan Carlos Ruiz / Argazki Press)

Donostiako Musika Hamabostaldiaren enkarguz joan den abuztuan San Telmo museoko klaustroan eskainitako ikuskizunerako prestatutako material musikala jasotzen du funtsean diskoak. Hotsekin eta erritmoekin batera, errepertorio tradizionaleko doinuak grabatu ditu Beltranek, oinarri nagusitzat hezurrezko flauta harturik, baina, horrez gain, beste hainbat tresna ere erabiliz —hala nola txistua, burrunak, zintzarriak, xirolarrua, dultzaina, txalaparta…—, eta hainbat musikagileren laguntza jasota: Pello Ramirez txelo jotzailea; Errege Belda akordeoi jotzailea; Ander Barrenetxea txalaparta, atabal, txaramela, bonbo, tronpa, danbor, pandero eta bateria jotzailea; Andoitz Antzizar trikitilaria; Aitor Beltran ahoko soinu, tupinutsi eta txalaparta jotzailea; Iñigo Monreal txalapartaria; Gema Ines gitarra jotzailea; eta Mikel Irazoki baxu jotzailea.

Diskoko hainbat piezatan, gitarra jotzeaz gain, diskoaren ekoizpen lanaz ere arduratu da Suso Saiz. Araiz-Beteluko Gaintza auzoko Perueneko bordan (Nafarroa) eta Andoaingo Garate estudioan (Gipuzkoa) grabatua da diskoa, aurtengo urrian.

Kukai dantza konpainiako Urko Mitxelena eta Eneko Gil dantzarien eta Andoni Salamero poeta eta errezitatzailearen laguntzaz egin zuen Hamabostaldiko emanaldia Juan Mari Beltranek. Diskoan ikuskizunaren alderdi musikala jaso du, baina, horrez gain, Salameroren poemak irakur daitezke diskoaren liburuxkan. Datorren asteko ostiralean, abenduaren 19an, Oñatiko Santa Ana aretoan entzun ahal izango dira diskoko soinuak, erritmoak eta doinuak, Donostiako Hamabostaldian bezala, Kukai konpainiako bi dantzarien eta Andoni Salamero poeta eta errezitatzailearen laguntzarekin. 2015eko maiatzaren 9an berriro egingo dute emanaldia Donostian, Kursaaleko kubo txikian.

Izturitzekoen gisako txirula
Beltranek diskoan darabilen hezurrezko flauta Izturitzeko leize-zuloetan (Nafarroa Beherea) aurkitutako duela 25.000 edo 30.000 urteko putre-hezurrezko txirulen kopia bat da. «Musika ez da berdina; baina hotsa eta notak, bai; eskala, bai, garai hartako bera da», azaldu du musikariak. Diskoaren azalean Beltran hezurrezko flauta hori jotzen ageri da. Zeelanda Berrian antzeko flautak aurkitu dituzte, garai bertsukoak, baina putre hezurrez eginak izan beharrean albatrosen hezurrez eginak.

Musika Hamabostaldiak iazko martxoan egindako enkarguari erantzuteko, artxiboetan gordeta zeuzkan materialetara jotzea erabaki zuen Beltranek. «Hotsen festa bat egitea pentsatu nuen; hotsen topaketa, hotsen elkartzea, hotsen arteko jolasa, hari nagusitzat egun bat hartuta, egunsentitik gauera arte». Emanaldirako pentsatu zuen egitura aldatu eta moldatu egin behar izan du diskoaren beharretara egokitzeko.

Diskoan jasotako piezetako bat, “Artzainzuloan” izenekoa, Astitz herriko Mendukilo leize-zuloan (Nafarroa) arduradunen enkarguz 2008ko martxoan egindako bisita musikatuan egindako grabazioaren zati bat da, Andoni Salameroren Egutera poeman aipatzen diren taupadekin bat egiten duena, Beltranen iritziz.

Diskoko beste pieza bat, “Udako solstizioa Chillida Lekun” izenburua duena, Hernaniko Txillida Leku museoan (Gipuzkoa) 2005eko ekainaren 21ean grabatua da. Egun hartan, jendaurreko emanaldi bat eginez, Iñigo Monreal eta Juan Mari Beltran Eduardo Txillidaren Aholkua espazioari VII metalezko eskulturaren barruan sartuta aritu ziren, bina mailurekin, eskultura txalaparta balitz bezala jotzen, hainbat herritan elizetako kanpaiek, eguzkia sartzean, gazteak etxeratzeko egiten zuten deia oinarritzat hartuta. Grabazio haren emaitzarekin oso gustura geratu zen Beltran, eta horrek bultzatu du diskoan ere sartzera.

Txanbela eta Azala taldeekin eta Euskal Herriko soinu tresnak sailean egindako grabazioak alde batera utzita, beste sei disko nagusi ditu grabatuak Beltranek Hots-larretan disko berriaren aurretik: Egurraren orpotik dator (NO-CD Records, 1993, Joxan Goikoetxearekin); Beti ttun-ttun (NO-CD Records, 1999, Joxan Goikoetxearekin); Arditurri: gogoaren bidezidorretatik (Elkar, 2002); Orhiko xoria (Elkar, 2006); Amasatik Arratera (Herri Musika Zaleak, 2007, Luis eta Jose Mari Astiasaranekin); eta Xirolarrua (Syntorama/Soinuenea, 2012, Fernando Jalonekin). Azken disko horretan izenburuan aipatzen den tresna berreskuratzeko eta dultzainarekin historikoki izan duen lotura berpizteko asmoa izan zuen gidari.

(Berria egunkarian, 2014ko abenduaren 12an argitaratutako artikulua)